Juče je u Svetosavsko-parohijskom domu pri hramu Svete Petke u Ugljeviku održan bratski sastanak Arhijerejskog namesništva ugljevičko-janjskog, kojim je predsedavao Njegovo Visokopreosveštenstvo mitropolit zvorničko-tuzlanski gospodin Fotije.
Posle Silaska Svetog Duha na Apostole koje je opisano u Delima apostolskim (Dap 2, 1-22), rađa se nova blagodatna Zajednica spasavanih – “Zemlja obećana” – Crkva Hristova, za koju je Sveti apostol Pavle rekao Crkva – Telo Hristovo, a sveti Oci je nazvali Crkvom, Domom Oca, Telom Sina i Riznicom Duha Svetoga. Neki su Crkvu nazvali i Carstvom Svete Trojice itd. Ima još naziva koji se koriste za Tajnu Crkve Hristove i svaki od ovih naziva otkriva pojedinu dimenziju Crkve, koju je u suštini teško definisati, jer je sveobuhvatna, tajanstvena i nadumna.
Sa druge strane, za neke ljude od ovoga sveta, Crkva je jedna vidljiva, verska institucija sa svojim pravilima i programima, koja ima verski, humanitarni i hrišćanski karakter, ali je uvek zemaljska i istorijska institucija. Ovo je svakako jedno pojednostavljeno i neprihvatljivo viđenje Crkve, potpuno protivno učenju Svetog Pisma i Starog i Novog Zaveta, kao i učenja svetih Otaca i Učitelja Crkve.
Crkva je po Svetom apostolu Pavlu, Učitelju naroda – Telo Hristovo ili Mistično Telo Hristovo i svaki onaj koji na Crkvu ne gleda pavlovskim očima vere, videće je kao običnu zemaljsku instituciju, što znači da neće razumeti ni obrise, a kamoli suštinu pojma Crkve. Mnogi od Otaca su govorili da je Bog stvorio čitav svet da bude Crkva – Dom Božiji, Zajednica spasavanih, a posle ovaploćenja Boga Logosa ona zadobija vidljivije i konkretnije obrise. Ovo tzv. kosmološko shvatanje Crkve je najšire, jer je sveobuhvatno i pokazuje da je Crkva delo Božije, a ne ljudsko, tako da je Crkvu nemoguće razumeti ako je ne gledamo i iz te perspektive. Zato su Oci govorili o Crkvi naglašavajući da je ona bezgranična i da je Gospod Hristos Svojim ovaploćenjem u Crkvu pozvao ne sada više samo izabrani judejski narod, nego sve ljude i sve narode na zemlji, otkrivši time pravu i najdublju sotiriološku dimenziju Crkve.
Ovo, po Ocima hristološko shvatanje Crkve se temelji na veri u Ovaploćenog Boga Logosa i na Ljubavi Božijoj, koja nam otkriva samu prirodu i misiju Crkve u svetu – da ovaj svet preobrazi i učini ga Domom Božijim, Obitavalištem Svete Trojice i Carstvom Nebeskim, a i sve ljude koji poveruju u Hrista kao Mesiju i Spasitelja prizove da postanu bogovi po blagodati, kao što nam je rekao Sveti Atanasije Veliki, da je Bog u Hristu postao Čovek kako bi mi ljudi postali bogovi po blagodati. U ovom prizivu ka oboženju ličnosti krije se Tajna vere, Tajna Crkve i da je ona Zajednica Božanske Ljubavi koja otkriva i smisao stvaranja sveta i čoveka u njemu, da je sve Crkvom prizvano da učestvuje u Tajni Božanskog života, savršenstva i ljubavi.
Tajna Crkve – Tajna Hrista
Stari Zavet je po Svetom apostolu Pavlu bio senka budućih dobara koja će se ostvariti u Hristu, Ovaploćenom Sinu Božijem, Drugom Licu Svete Trojice, od Duha Svetoga i Marije Djeve. Budući savršen Bog, ovaploćenjem Svojim, Hristos postaje i savršeni Čovek, u svemu podoban nama, osim u grehu, da bismo mi ljudi, kako su govorili sveti Oci, bogovi po blagodati bili i blagodaću sinovi i kćeri postali. Dakle, u Tajni Crkve krije se Tajna Hrista ali i Tajna našega spasenja. Zato su Oci Crkvu nazvali Novom Zemljom Obećanom, Zemljom života i Nojevom lađom, Lađom spasenja, naglašavajući da je nemoguće spasenje čoveka izvan Crkve i bez Hrista Spasitelja.
Sa druge strane, Oci su ovu Tajnu spasenja čoveka u Hristu povezivali sa Crkvom i njenim bogosluženjem, tj, sa centralnom Tajnim njenog bogosluženja – svetom Liturgijom. Sveta Liturgija je blagosloveno Carstvo Oca i Sina i Svetoga Duha, u kojoj mi kršteni ljudi verom, nadom i ljubavlju, a posebno svetim Pričešćem, predokušamo Tajnu Večnoga života, jer nam se u svetom Pričešću kao ” Svetinje svetima” predaje Sam Hristos, Koji kroz sveto Pričešće daruje svecelog Sebe i On postaje Život naš. Zato su neki od Otaca govorili da danas Hrista možemo videti samo u Telu Njegovom – u Crkvi, tj, da Ga možemo videti kao Crkvu, jer su svetotajinska Crkva i Hristos jedno, ili postaju jedno upravo kroz bogosluženje Crkve i u svetoj Liturgiji. Otuda su bogonosni Oci govorili da samo onaj koji razume svetu Liturgiju, razume i Crkvu kao i Tajnu Hrista, jer je Hristos Svojim ovaploćenjem postao Crkva.
U Starom Zavetu je pripadnost starozavetnom Izrailju, tj. Crkvi, počinjala rođenjem i pripadnošću judejskom izabranom narodu, dok se u Novom Zavetu članom novozavetne Crkve postaje svetom Tajnom Krštenja. Novozavetno Krštenje je Pasha – ulazak u novozavetnu Crkvu, što je u Starom Zavetu praslikovao izlazak iz Egipta i prolazak kroz Crveno more, to je bila praslika novozavetnog Krštenja.
Novozavetna Crkva nije više Crkva Boga i jednog naroda, već su u nju prizvani svi narodi da verom u Hrista i svetim Krštenjem postanu Novi Izrailj – Crkva Boga Živoga i Zajednica spasavanih. Otuda je i Sveti avva Justin Ćelijski Crkvu nazvao – Radionicom Spasenja, jer se životom u Crkvi odigrava Tajna ohristovljenja i oboženja svake ličnosti koja svetim Tajnama i svetim vrlinama živi u Hristu, po rečima pomenutog Svetog avve Justina.
Zato, ako nas neko pita, ima li spasenja van Crkve, slobodno možemo reći da nema, jer je spasenje nemoguće bez Spasitelja Hrista.
Crkva – Stub i Tvrđava Istine
Istorija Crkve je istorija borbe sa jeresima i lažnim učenjima koja je počela odmah posle Svete Pedesetnice, tj, istorijskog rođenja Crkve. Prvi koji su se suprotstavljali svetim Apostolima u propovedi svetog Jevanđelja bili su: književnici i fariseji, lažni učitelji i jeretici, prvojudejstvujući, koji su navodno ostali verni Mojsiju i Starom Zavetu, iako su Zakoni i Proroci govorili o Hristu kao Mesiji, zatim gnostici – koji su obogotvoravali svoje sopstvene znanje, doketi – koji su učili da se Hristos prividno ovaplotio, i mnogi drugi koji su propovedali tzv. – Šta istinu, kada je Pilat rekao: – Šta je istina? On je time izrazio stav staroga sveta i učenja, kako grčkog, tako i latinskog kao i drugih religijskih učenja Dalekog Istoka, da je Istina stvar, predmet, racionalna kategorija, da je nešto zemaljsko, objašnjivo i shvatljivo, da je Istina nauka. Crkva Hristova je od početka propovedala tzv. Ko Istinu, tj, Ko je Istina? Crkva je propovedala ličnosnu, a ne bezličnu Istinu. Crkva je propovedala Hrista – Ovaploćenog Boga Logosa kao Istinu, jer je za Crkvu Hristos Istina, što je On i Sam rekao: – Ja sam Put, Istina i Život.
Iz te borbe sa jereticima, lažnim učiteljima i propovednicima Šta istine, kao pobednik je izašla Crkva, pobedivši svojom propoveđu Jevanđelja Hristovog.
Ali, početkom 4-og veka doći će do velikog sukoba Crkve Hristove sa hrišćanskim jereticima na Prvom Vaseljenskom saboru 325. godine u Nikeji, borbom sa arijanstvom, koje je pogrešno učilo o Hristu, pa sa duhoborstvom, koje pogrešno učilo o Duhu Svetome, pa sa pelagijanstvom i nestorijanstvom, koje pogrešno učilo o Presvetoj Bogorodici – Majci Hrista Boga, pa sa monofizitima, koji su pogrešno učili da posle ovaploćenja Hristovog u Njemu postoji samo jedna priroda – božanska, kao i sa monotelitima, koji su govorili da u Hristu postoji samo jedna Volja. I sve tako do Sedmog Vaseljenskog sabora i jeresi ikonoborstva koje je svojim učenjem negiralo osnovnu Tajnu vere i Crkve, a to je vera u ovaploćenje Hristovo, da je Hristos Svojim ovaploćenjem postao realan čovek, pa samim tim i opisiv.
Onima koji su prigovarali da se pravoslavni klanjaju ikonama kao idolima, a to su bili judejstvujući i zagovornici Islama, kao i oni koji su ikonoborstvo prihvatili, Crkva je odgovorila rečima Svetog Vasilija Velikog: – Mi se ne klanjamo materiji od koje je ikona napravljena, nego Prvoliku koga ikona izobražava, a to je pre svega ikona Ovaploćenog Boga Logosa – Hrista, Presvete Bogorodice i svetih Apostola, a potom svih oboženih u Hristu.
Borba sa ikonoborcima, koja je trajala čitav vek, i pobeda ikonobranitelja je veliki praznik Hristove Crkve – Nedelja Pravoslavlja. Ovaj Praznik se slavi kao pobeda nad svim jeresima i lažnim učenjima a tako i nad onim pogrešnim učenjima Rane Crkve, pa sve do onih koji se i u naše vreme pojaviše. Jer je Crkva Hristova u svome pobedonosnom hodu kroz istoriju svojim učenjem razobličila i anatemi predala, sva lažna učenja i jeresi ne iz nedostatka ljubavi, već želeći opomenuti one koji sleduju lažnim učenjima, da ne idu putem istine i spasenja, već putem pogibelji.
Ekumenizam – eklisiološka jeres
U naše vreme vodi se velika bitka oko samog pojma Crkve. Ono što je za Pravoslavlje potpuno jasno a izloženo u Nikeo-Carigradskom Simvolu vere je, da verujemo u Jednu, Svetu, Sabornu i Apostolsku Crkvu, što drugima izgleda uopšte nije jasno, pa čak ni hrišćanima. Oni uporno i uporno insistiraju na tome da Crkva nije Jedna, već da su mnoge, ali da sve zajedno čine jednu nad – univerzalnu Crkvu, što je za nas pravoslavne hrišćane takođe potpuno neprihvatljivo.
Ta polemika o pojmu i shvatanju Crkve je svakako posledica modernog ekumenizma koji sebi prostor za život traži upravo relativizacijom starih dogmi i učenja. Po ekumenistima, sve bi to trebalo nekako modernizovati, prilagoditi i osavremeniti, pa i sam pojam Crkve. Međutim, pravoslavno učenje je tu potpuno jasno, jer je Crkva rođena Duhom Svetim na Praznik Pedesetnice i ne može nastajati više puta, jer je od Pedesetnice nastao pobedonosni hod Crkve kroz istoriju propoveđu Jevanđelja Hristovog svima narodima. To Predanje da je Crkva Hristos produžen kroz vekove, i da Crkva sada živi u periodu Duha Svetoga Koji je Duša Crkve, a Duh Sveti je Taj Koji oprisutnjuje Sina i čini Ga pričasnim u životu Jedne, Svete, Saborne i Apostolske Crkve Pravoslavne. Zato su sveti Oci na Vaseljenskim saborima jasno definisali smisao i pojam Crkve, produbljujući i proširujući ono što je davno rečeno Nikeo-Carigradskim Simvolom vere: da je Crkva Jedna, da je njena glava Hristos Gospod a Crkva Mistično Telo Hristovo i da nije moguće da postoji više crkava, jer bi to podrazumevalo da postoji više hristosa i više spasitelja. To bi bilo potpuno nepravoslavno učenje. Neki od Otaca su otuda duhovnu pošast našega vremena, tzv. ekumenizam, nazvali – svejeres, jer uporno i uporno Crkvom pokušava da nazove i ono što je apsolutno nemoguće.
Stoga možemo reći da Crkva danas najdominantniju borbu vodi sa ekumenizmom i ekumenistima. Ako bi oni uspeli da nametnu svoj pojam Crkve, onda će to biti jedan potpuni duhovni galimatijas, koji će dovesti do relativizacije pojma Crkve i dati joj potpuno drugačiji smisao. Danas već postoje slučajevi da se potpuno svetovne organizacije nazivaju Crkvom, kao što je Church of Scientology ili Munova crkva poslednjih vremena.
Zato je sada Pravoslavlje na ispitu da li će da odbrani svoj pojam i svoje učenje o Crkvi, kao što je uspela da učini i odbrani na Vaseljenskim saborima i učenjem svetih Otaca, sve prethodne članove Simvola vere. Nadamo se da će se tako i sada desiti sa pojmom Crkve, jer je iz prethodnog što smo rekli jasno, da je po Svetom apostolu Pavlu Crkva Telo Hristovo i da je ona najdirektnije povezana sa verom i spasenjem ljudi. Oci koji su Crkvu povezivali sa Nojevom lađom jasno su govorili da van Pravoslavne Crkve nema spasenja.
Nadamo se i molimo Bogu da će tako biti i u naše vreme, i da će Pravoslavna Crkva u borbi sa ovim lažnim učenjima i ovom hrišćanskom jeresi nazvanom ekumenizam, izaći kao pobednik na dobro i spasenje svih pravoslavnih i verujućih hrišćana.
Mitropolit Fotije
(bndan)