Povodom obilježavanja Svjetske nedjelje imunizacije, razgovarali smo sa prim. dr Milivojem Pelemišem, načelnikom Odjeljenja za ginekologiju i akušerstvo JZU Bolnice “Sveti Vračevi” Bijeljina, o značaju vakcinacije protiv humanog papiloma virusa (HPV).
Karcinom grlića materice se nalazi na četvrtom mjestu među karcinomima koji se javljaju kod žena i jedan od vodećih uzroka smrtnosti žena u reproduktivnom periodu. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije godišnje se u svijetu registruje oko 660.000 novih slučajeva oboljenja, a oko 350.000 žena godišnje umre od karcinoma grlića materice. Prema podacima Instituta za javno zdravlje Republike Srpske, 144 žene u Republici Srpskoj godišnje oboli od karcinoma grlića materice, a zabilježeno je 46 smrtnih ishoda ovog oboljenja.
Šta je HPV virus i zašto je važno govoriti o HPV virusu i njegovim posledicama, posebno među mladima?
Humani papilloma virus je najčešća polno prenosiva infekcija na svijetu. Do danas je identifikovano više od 120 tipova. Neki od njih (oko 40 tipova) prenose se seksualnim putem i dovode do bradavica na koži i genitalijama, dok visokorizični tipovi mogu dovesti do karcinoma, najčešće grlića materice ali i karcinoma vulve, vagine, anusa, penisa i orofarinksa. Ovaj virus je toliko rasprostranjen, da se većina seksualno aktivnih osoba (70%) tokom života zarazi HPV-om, najčešće u mladosti. Primarna infekcija obično ne daje nikakve simptome i većina ljudi nije ni svjesna da je bila zaražena. Poznato je da infekcija različitim tipovima HPV ne nosi isti rizik za nastanak maligne transformacije. Postoje dvije grupe virusa, virusi niskog onkogenog potencijala (tip 6, 11, 42, 43, 44) i visokog onkogenog potencijala (16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59)
Zašto je važno govoriti o HPV virusu?
Zato što je prevencija moguća putem vakcinacije! I zato što rana edukacija spašava živote – informisanost mladih o tome kako se HPV prenosi, kako se može spriječiti (vakcina, kondomi), i kakve posledice može ostaviti, ključna je u borbi protiv raka grlića materice i drugih bolesti.
Ko sve treba da primi HPV vakcinu i u kom uzrastu je to najbolje da se uradi?
Primarna ciljna populacija su djevojčice i dječaci, starosti 9 do 14 godina, prije stupanja u seksualne odnose. Daju se dvije doze, pri čemu period između doza ne bi trebao da bude kraći od 6 mjeseci niti duži od 12 mjeseci. Vakcinaciju je moguće sprovesti i kasnije, od 15. do 26. godine, čak i ako su već seksualno aktivni, jer možda nisu bili izloženi svim tipovima HPV-a. U ovom uzrastu se daju 3 doze. Tri doze vakcine se takođe primenjuju kod imunokompromitovanih osoba i osoba sa HIV infekcijom, bez obzira na upotrebu antriretroviralne terapije. Za osobe starije od 26 (a do 45 godina) vakcinacija nije rutinski preporučena ali može se dati nakon individualne procjene rizika, naročito ukoliko osoba nije bila izložena HPV-u.
Koliko je HPV vakcina efikasna u prevenciji karcinoma grlića materice i drugih oboljenja?
Do 99% slučajeva karcinoma grlića je uzrokovano perzistentnom infekcijom visokorizičnim tipovima HPV-a, najčešće tipovima 16 i 18. Vakcine poput Gardasil 9 štite od 7 visokorizičnih tipova (16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58) i 2 niskorizična tipa (6 i 11). Studije pokazuju da je efikasnost vakcine u prevenciji prekanceroznih lezija CIN 2 i CIN 3 veća od 90% ukoliko se vakcina primi prije izlaganja virusu, praktično prije seksualne aktivnosti.
Kada pričamo o prevenciji drugih karcinoma i bolesti, karcinom vulve, vagine, anusa, penisa i orofarinksa takođe može biti spriječen u značajnom procentu (60-90%) kao i genitalne bradavice koje su uzrokovane tipovima 6 i 11 (preko 90%).
Imunološki odgovor posle vakcinacije je dugotrajan, a antitijela se zadržavaju 10-15 godina. U zemljama sa visokom stopom vakcinacije (Australija i Švedska) zabilježen je drastičan pad u pojavi HPV infekcija, CIN promjena i karcinoma grlića materice kod mladih žena, čak do 90% manje novih slučajeva.
Novi pravilnik o imunizaciji predviđa i vakcinaciju dječaka. U mnogim zemljama imunizacija je počela sa djevojčicama…
U mnogim zemljama, inicijalne kampanje za HPV vakcine su bile usmjerene samo na djevojčice, zbog direktne povezanosti sa karcinomom grlića. Dječaci su uključeni nešto kasnije, i kod roditelja je generalno manja svijest o važnosti vakcinacije dječaka. HPV vakcina ne štiti samo od karcinoma grlića materice već i od drugih bolesti poput karcinoma anusa, penisa i orofarinksa, te genitalnih bradavica. Vakcinacijom dječaka bi se postiglo smanjenje cirkulacije virusa u populaciji i samim tim bolja zaštita za sve.
Da li postoji razlika u pristupu vakcinaciji dječaka i djevojčica?
U osnovi, nema razlike u pristupu vakcinaciji dječaka i djevojčica protiv HPV-a. Oba pola treba da se vakcinišu sa istim vakcinama, u istom uzrastu i istim brojem doza.
Koje su najčešće zablude i mitovi koje čujete kada govorite o HPV vakcini?
“Vakcina je potrebna samo djevojčicama!” HPV pogađa oba pola. Dječaci mogu dobiti karcinom anusa, penisa, ždrijela, kao i genitalne bradavice, i mogu prenijeti virus partnerki.
“Nakon prvog polnog odnosa vakcina više ne djeluje!” Klinička istraživanja pokazala su nižu, ali ipak značajnu zaštitu među mladim ženama koje su vakcinisane nakon izlaganja HPV-u, u poređenju sa ženama koje su vakcinisane prije izlaganja HPV-u.
“Ako se vakcinišem, ne moram raditi PAPA test!” Vakcina ne pokriva sve tipove HPV koji mogu izazvati karcinom, te su redovni skrininzi i dalje neophodni kod vakcinisanih žena.
“Vakcina izaziva neplodnost!” Ne postoji nijedan naučni dokaz da HPV vakcina utiče na plodnost.
“Djeca nisu seksualno aktivna, pa zašto ih vakcinisati protiv nečega što ih se ne tiče u ovom uzrastu?” Činjenica je da su adolescenti vakcinisani do 15. godine imali bolji imuni odgovor.
Da li HPV vakcina ima nuspojave i kako izgleda proces vakcinacije?
Sam proces vakcinacije je jednostavan, traje svega nekoliko minuta. Osoba prvobitno dobija informacije i potpisuje pristanak – ukoliko je maloljetna potpisuje roditelj. Vakcina se daje intramuskularno, najčešće u nadlakticu. Dobija se karton sa evidencijom o primljenoj dozi i datumu sledeće doze. Kada govorimo o nuspojavama, one su uglavnom blage i podrazumijevaju crvenilo, bol ili otok na mjestu uboda, blagu temperaturu, umor, glavobolju ili vrtoglavicu. Rjeđe se može raditi o alergijskim reakcijama praćenih osipom i svrabom ili povišenoj temperaturi preko 38 C.
Kakva je dostupnost HPV vakcine kod nas?
Vakcinacija se sprovodi u domovima zdravlja širom Republike Srpske, bez potrebe za zakazivanjem termina. Prema podacima JZU Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske, HPV vakcina je besplatna za uzrast od 9 do 17 godina. Za osobe starije od 17 godina, vakcinacija se obavlja u Institutu za Javno zdravlje Republike Srpske i njegovim reginalnim centrima. Dostupna je devetovalentna vakcina (Gardasil 9), proizvođača MSD, koja štiti od devet tipova HPV-a.
(Bolnica “Sveti Vračevi” Bijeljina)